AI cho trẻ em không còn là câu chuyện của tương lai mà đã là hiện thực ngay hôm nay. Trí tuệ nhân tạo (AI) đang len lỏi vào mọi ngóc ngách của đời sống, từ công việc của người lớn đến cả môi trường học đường của các em học sinh. Phóng sự của VTV đã phần nào phơi bày thực trạng này: AI đang được học sinh Việt Nam sử dụng rộng rãi, nhưng liệu các em có đang dùng đúng cách và hiệu quả? Hay chúng ta đang chứng kiến một thế hệ “tự bơi” trong biển kiến thức AI mà không có định hướng?
Thực trạng đáng lo ngại: Hơn 77% học sinh tự học AI qua truyền thông
Phóng sự trên VTV đã chỉ ra một thực tế đáng suy ngẫm: “Trí tuệ nhân tạo phổ biến hiện nay thì những người lớn thì đang nhờ trí tuệ nhân tạo làm nhiều việc hơn là chỉ một lời dẫn như thế này.” Câu hỏi đặt ra là, vậy còn trong trường học, các em học sinh đang sử dụng AI như thế nào?
Hơn 62% học sinh ủng hộ việc dùng AI trong học tập
Theo kết quả khảo sát trên 11.000 học sinh do Viện Khoa học Giáo dục Việt Nam thực hiện cho thất, có tới hơn 62% học sinh cho biết là ủng hộ việc sử dụng trí tuệ nhân tạo tức là AI trong nhà trường mục đích phục vụ học tập. Điều này thể hiện các em nhận thức được tiềm năng của AI và mong muốn đưa nó vào quá trình học tập.
Đại đa số học sinh tiếp cận AI thiếu định hướng
Tuy nhiên, một con số đáng báo động khác cũng được tiết lộ: “chỉ có chưa đến 30% là các em được tiếp cận AI qua thầy cô nhà trường hay là được đào tạo bằng các chuyên gia. Còn hơn 77% các em tiếp cận qua truyền thông tức là tự học, tự tìm hiểu về AI.” Đây chính là điểm cốt lõi đặt ra vấn đề lớn. Với cách tiếp cận tự phát như vậy, liệu các em có đang sử dụng AI đúng cách và hiệu quả?
Khi AI trở thành “công cụ không thể thiếu” và những hệ lụy tiềm ẩn
Phóng sự đã ghi lại những chia sẻ rất thật lòng từ các em học sinh học tại Teky về cách sử dụng AI:
Học sinh tin tưởng và hài lòng với AI
- Em Trần Gia Hưng, học sinh lớp 10, cho biết: “Thường thì con dùng AI để nghiên cứu ở trong môn khoa học tự nhiên với cả môn tiếng Anh. Con thấy con hài lòng với tất cả mọi thứ nó cho con.”
- Em Đào Thanh Hoa, học sinh lớp 5, dùng AI để “làm video hoặc là làm những in ra để con tô màu ạ.”
- Em Lê Kinh Đức Minh, học sinh lớp 6, nhận thấy ChatGPT “sẽ nhanh, tiện lợi hơn và nó sẽ góp nhiều ý ở trong những trang web khác vào cùng.”
- Đáng chú ý, em Nguyễn Quang Hưng, học sinh lớp 7, thậm chí còn khẳng định: “Nếu mà phụ thuộc với AI là mình sẽ ra được một sản phẩm chất lượng, còn nếu mà không thì mình vẫn sẽ ra được sản phẩm nhưng mà sản phẩm đấy sẽ không thể hay bằng của AI. Theo con nghĩ là hiện tại AI bây giờ là khá hoàn hảo rồi.”
Những lời nhận xét này cho thấy AI đang dần trở thành công cụ đồng hành gần như không thể thiếu với nhiều học sinh. Các em tin tưởng vào khả năng của AI, thậm chí có phần phụ thuộc vào nó. Tuy nhiên, VTV đã đặt ra một câu hỏi then chốt: “Nhưng để làm chủ đối AI thì không phải học sinh nào cũng có kỹ năng.”
Kỹ năng cốt lõi khi sử dụng AI: Đặt câu hỏi đúng và kiểm chứng thông tin
Vậy, làm thế nào để các em học sinh có thể làm chủ AI thay vì bị AI làm chủ? Phóng sự đã đưa chúng ta đến một lớp học đặc biệt tại Teky, nơi các em được học cách khai thác các công cụ trí tuệ nhân tạo một cách bài bản.
Tầm quan trọng của việc đặt câu hỏi đúng
Thầy Lê Tuấn Thanh – Giáo viên bộ môn lập trình phát triển ứng dụng, trung tâm Teky đã nhấn mạnh tầm quan trọng của việc đặt câu hỏi đúng khi tương tác với AI: “Câu hỏi với chat GPT nó rất là quan trọng trong phần câu trả lời đúng không? Chỉ cần khác một cái dữ liệu về thời gian này hay địa điểm thôi thì câu trả lời của các bạn nó đã khác so với những gì chúng nó muốn rồi.” Đây là một trong những kiến thức đầu tiên mà các em được học: Chat GPT là công cụ tìm kiếm tổng hợp, và việc khai thác thông tin có hiệu quả hay không phụ thuộc phần lớn vào người sử dụng, chứ không phải ở công cụ.
Kỹ năng kiểm chứng thông tin là bắt buộc
AI cho trẻ em không phải lúc nào cũng đúng: Nhận thức về sai sót thông tin
Quan trọng hơn, kỹ năng kiểm chứng thông tin là điều bắt buộc. Em Đào Thanh Hằng, học sinh lớp 7, đã nhận ra: “Vẫn có một chút thông tin mà con chat GPT nó làm sai một chút ạ.” Thầy Lê Tuấn Thanh đã giải thích rõ hơn: “Đặc biệt là những cái phần liên quan đến lịch sử và địa lý nó cần một cái sự chính xác nhất định thì khi đó thì các bạn cũng sẽ phải có kỹ năng là chúng ta phải làm sao là cái ngày, tháng hoặc là những cái sự kiện diễn ra tại thời điểm đó các bạn đưa vào nó sẽ phải là đúng 100%.”
Kiểm chứng thông tin: Kỹ năng sống còn trong thời đại AI
AI như ChatGPT tổng hợp thông tin từ nhiều nguồn, kể cả những nguồn không chính thống, nên “tỷ lệ chính xác… dao động từ 50 đến gần 90% tùy lĩnh vực, tức là luôn luôn có sai sót.” Vì vậy, kỹ năng kiểm chứng là vô cùng cần thiết. Thầy Lê Tuấn Thanh từ Teky hướng dẫn cụ thể rằng sau khi tra cứu bằng AI, cần “kiểm tra lại cái nguồn thông tin nó có xác thực hay không” qua các trang báo chuẩn như tinuc.vn hoặc báo nhân dân. Đây là bước không thể thiếu để con bạn sử dụng AI một cách thông minh và an toàn.
Học cùng AI thay vì để AI học hộ: Phát triển tư duy phản biện và phong cách cá nhân
Một lo ngại lớn mà người lớn đặt ra là AI có học thay cho trẻ hay không. Khi mọi thứ đều có thể hỏi và nhờ AI làm giúp, liệu trẻ có bị phụ thuộc và mất đi khả năng tư duy độc lập?
AI không thể thay thế phong cách cá nhân
Em Khánh Chi, một học sinh mới tiếp cận AI, dùng công cụ này để gợi ý ý tưởng khi bí bài văn hoặc soạn kịch bản thuyết trình. Tuy nhiên, em nhận thấy AI thường cho ra những mở bài giống nhau, “không thật sự nói lên cái chất văn của mình” và có giọng văn “già, không hợp với lứa tuổi”. Điều này cho thấy AI khó lòng thay thế được phong cách cá nhân và cảm thụ văn học. Ngay cả với tiếng Anh hay khoa học tự nhiên, dù AI có thể cung cấp đáp án nhanh, Khánh Chi vẫn lo ngại vì nó không giải thích cặn kẽ, dẫn đến việc “không hiểu câu đấy” và “khá là độc hại” nếu phụ thuộc.
Phụ huynh đồng hành và kiểm soát việc sử dụng AI
Phụ huynh Nguyễn Quỳnh Nga cũng đồng tình với quan điểm này: “Mình cũng nói với con là AI không thể theo con vào phòng thi được. Thế cho nên là tất cả những gì mình phải suy nghĩ và làm mình có ý tưởng, mình hỏi AI để giúp ngắn thời gian thực hiện ý tưởng với phong cách cá nhân của mình. Còn lại thì mình phải check lại từ phía các nguồn thông tin khác, cũng như là các thầy cô để đề ra được cái đúng nhất.”
Điều này cho thấy AI không phải là “chiếc túi thần kỳ” đưa ra đáp án chính xác tuyệt đối. Quan trọng là các em phải có tư duy phản biện, khả năng đặt câu hỏi, thách thức những gì AI đưa ra và quyết định sử dụng kết quả của nó hay không.
Giải pháp Teky: Đào tạo kỹ năng AI bài bản cho học sinh từ sớm
Trong bối cảnh đó, Teky nổi lên như một đơn vị tiên phong trong việc đào tạo kỹ năng AI cho trẻ em một cách bài bản. Tại Teky, học sinh không chỉ được học cách sử dụng các công cụ AI mà còn được trang bị những kỹ năng thiết yếu để làm chủ công nghệ này:
Các kỹ năng cốt lõi được đào tạo tại Teky
- Kỹ năng đặt câu hỏi đúng: Đây là nền tảng để khai thác hiệu quả bất kỳ công cụ AI nào.
- Kỹ năng kiểm chứng thông tin: Giúp học sinh nhận biết và đối chiếu các thông tin mà AI cung cấp.
- Phát triển tư duy phản biện: Khuyến khích các em không chấp nhận thông tin một cách thụ động mà cần phân tích, đánh giá.
- Giáo dục về nhận thức và đạo đức khi sử dụng AI: Đảm bảo việc sử dụng AI là hợp pháp, hợp lý và hướng đến các mục tiêu thiết thực, hiệu quả.
Khuyến cáo từ chuyên gia Teky cho phụ huynh
Thầy Lê Tuấn Thanh từ Teky cũng đưa ra những khuyến cáo hữu ích cho phụ huynh: “Chúng ta có thể giới hạn thời gian sử dụng chat GPT của con em. Ví dụ như thay vì việc mình cứ để cho các con tràn lan, thì đâu đó mình chỉ cho các con sử dụng khoảng 30 phút một ngày thôi để có thể tra cứu lại những bài tập trên lớp mà thầy cô đã giao thôi.”
Anh Phan Thành Toại còn chia sẻ về việc quản lý tài khoản: “Một số tài khoản khi mà bố mẹ tạo cho các con, ví dụ khi các con chưa đủ tuổi thì đang cần trải sự xác nhận của bố mẹ. Khi mà các con muốn truy cập vào một cái ứng dụng hay công cụ nào đó khi các con xác thực mật khẩu thì các con sẽ cần phải có sự cấp duyệt từ bố mẹ.”
Xem thêm: Kỷ Nguyên A.I và Tương Lai Giáo Dục Trẻ Em: Lập Trình Không Còn Là Lựa Chọn, Mà Là Yêu Cầu Bắt Buộc?
Kêu gọi hành động: Cha mẹ hãy đồng hành cùng con với AI
Theo thống kê của Trường Đại học Giáo dục Đại học Quốc gia Hà Nội, hiện 15% trường học ở các thành phố lớn đã triển khai ứng dụng AI trong giáo dục. Riêng Hà Nội và TP. Hồ Chí Minh là gần 30%. Các môn học sử dụng AI nhiều nhất là Toán, Tiếng Anh, Khoa học và Tin học.
Trong xu thế chung không chỉ tại Việt Nam mà còn cả trên thế giới, việc tranh cãi nên cấm hay khuyến khích sử dụng AI đã dần đi đến hồi kết: khuyến khích trong phạm vi cho phép và không lạm dụng, lợi dụng.
Những hành động cụ thể để đồng hành cùng con
Vì vậy, thay vì cấm đoán hay để mặc con tự khám phá AI, các bậc phụ huynh và thầy cô giáo hãy chủ động đồng hành cùng con. Hãy giúp trẻ học cùng AI, chứ không để trẻ dùng AI học hộ. Điều này có nghĩa là chúng ta cần:
- Tìm hiểu về AI cho trẻ em cùng con: Đừng ngần ngại khám phá các công cụ AI cùng con.
- Hướng dẫn con sử dụng AI có mục đích: Thay vì dùng AI để “làm hộ”, hãy hướng dẫn con dùng AI như một công cụ hỗ trợ.
- Trang bị kỹ năng tư duy phản biện: Dạy con cách đặt câu hỏi, nghi vấn, kiểm chứng thông tin.
- Giới hạn thời gian và quản lý việc sử dụng AI: Đảm bảo con sử dụng AI một cách cân bằng, không quá phụ thuộc.
- Tìm kiếm các khóa học bài bản: Cho con tham gia các chương trình đào tạo về AI dành cho trẻ em, như tại Teky, để con được trang bị kiến thức và kỹ năng cần thiết từ sớm.
AI là một công cụ mạnh mẽ. Việc trang bị cho thế hệ trẻ kiến thức và kỹ năng để sử dụng AI một cách thông minh, có trách nhiệm sẽ mở ra cánh cửa đến vô vàn cơ hội trong tương lai. Hãy cùng nhau giúp con trẻ làm chủ AI, chứ không để AI làm chủ con trẻ.
Theo Sống mới – số phát sóng ngày 06/07/2025 trên kênh VTV1
