Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin: Tấm khiên chống “nhiễu loạn số” cho thế hệ học sinh Việt Nam
Trong thời đại số, học sinh Việt Nam đang đứng trước một trận “mưa thông tin” với độ nhiễu ngày càng cao. Làm sao để các em không lạc lối giữa hàng tỷ kết quả tìm kiếm, tin giả, nội dung rác? Câu trả lời bắt đầu từ Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin, một trong sáu miền năng lực số quan trọng được Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định trong Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT. Đây cũng là bước khởi đầu quan trọng trong đánh giá năng lực công nghệ, giúp học sinh không chỉ tự tin làm chủ thế giới số mà còn sở hữu “tấm khiên” vững chắc để tự bảo vệ mình trong một môi trường số ngày càng phức tạp.
Khung năng lực số – Đáp ứng yêu cầu giáo dục thời đại số
Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT, có hiệu lực từ ngày 11/03/2025, ban hành Khung năng lực số cho người học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Khung năng lực này gồm:
- 6 miền năng lực số chính: Khai thác dữ liệu và thông tin, giao tiếp và hợp tác trong môi trường số, sáng tạo nội dung số, an toàn,giải quyết vấn đề, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI)
- 24 năng lực thành phần
- 4 trình độ phát triển
- 8 bậc kỹ năng số
Khung năng lực số là kim chỉ nam để các nhà trường thiết kế chương trình, đánh giá học sinh và giúp các em hình thành tư duy công dân số. Trong đó, Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin được đặt lên hàng đầu vì tính nền tảng và khả năng ứng dụng rộng rãi.
Xem thêm: Khung năng lực số là gì? Tại sao trẻ em Việt Nam cần được đánh giá từ sớm?
Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin là gì? Định nghĩa và phạm vi theo Thông tư 02/2025
Theo quy định tại Điều 3 và Phụ lục Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT, Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin bao gồm các năng lực:
- Xác định nhu cầu và tìm kiếm thông tin số
- Lọc, phân tích và đánh giá dữ liệu số
- Tổ chức, lưu trữ và quản lý nội dung số một cách hiệu quả
Phạm vi áp dụng không chỉ giới hạn trong môn Tin học, mà còn mở rộng sang mọi môn học khác như Ngữ văn, Khoa học, Lịch sử, nơi học sinh phải tra cứu, tổng hợp, và xử lý dữ liệu liên ngành.
Miền 1 gắn với những kỹ năng nào trong thực tiễn?
Tìm kiếm và lọc thông tin
Học sinh cần biết cách xác định đúng mục tiêu tìm kiếm, chọn từ khóa phù hợp và sử dụng các công cụ như Google Search, Google Scholar, Wikipedia tiếng Việt hoặc thư viện số của Bộ GD&ĐT để tìm kiếm thông tin chất lượng.
Ví dụ: Khi làm bài thuyết trình về biến đổi khí hậu, các em cần lọc ra những nguồn đáng tin như UNDP, báo chính thống thay vì blog cá nhân.
Đánh giá và phân tích dữ liệu
Kỹ năng này giúp học sinh phân biệt đâu là tin giả, đâu là thông tin có cơ sở khoa học. Các em cần học cách so sánh chéo nhiều nguồn, đọc kỹ tên tác giả, ngày xuất bản và tổ chức phát hành thông tin.
Quản lý và lưu trữ dữ liệu
Học sinh nên biết cách sắp xếp tài liệu theo thư mục, đặt tên tệp khoa học, sử dụng các công cụ như Google Drive, OneDrive, Evernote hoặc Notion để lưu trữ và truy xuất dữ liệu thuận tiện.
Tại sao Miền 1 là nền tảng thiết yếu?
Trong môi trường học tập ngập tràn dữ liệu, nơi mọi thông tin chỉ cách một cú click, năng lực khai thác dữ liệu và thông tin không còn là lựa chọn mà trở thành yêu cầu thiết yếu. Đây là điều kiện để học sinh học tập hiệu quả, phát triển toàn diện và tồn tại một cách chủ động, an toàn trong thế giới số. Miền 1 vì thế giữ vai trò cốt lõi, giúp các em làm chủ tri thức và không bị cuốn theo dòng thông tin hỗn loạn.
- Giảm thiểu “nhiễu loạn số”: Học sinh biết cách tìm kiếm và chọn lọc thông tin, tránh tình trạng tiếp nhận tràn lan và lệch hướng.
- Rèn luyện tư duy phản biện: Khả năng phân tích, đối chiếu nguồn giúp học sinh hình thành lập luận độc lập và chính xác.
- Thúc đẩy tự học hiệu quả: Miền 1 là công cụ để học sinh chủ động cập nhật kiến thức, phù hợp với yêu cầu học tập suốt đời.
Với ba giá trị cốt lõi này, Miền 1 không chỉ là nền tảng năng lực số, mà còn là yếu tố quyết định khả năng học tập và trưởng thành bền vững của học sinh.
Mô hình phát triển Miền 1: Nhà trường – Gia đình – Công nghệ đồng hành
Để phát triển hiệu quả năng lực khai thác dữ liệu và thông tin, Miền 1 cần được nuôi dưỡng trong một hệ sinh thái đồng bộ, nơi nhà trường, gia đình và công nghệ cùng đóng vai trò hỗ trợ thiết thực.
Nhà trường có thể tích hợp kỹ năng Miền 1 thông qua các tiết học chuyên đề, dự án liên môn, thư viện số và tổ chức các hoạt động như “Kỹ năng thông tin số” hay “Tuần lễ công dân số” để học sinh thực hành và nâng cao nhận thức.
Gia đình đồng hành bằng cách cùng con tìm kiếm, đánh giá thông tin khi học tập, hướng dẫn cách kiểm chứng tin tức, ghi chú và lưu trữ tài liệu số một cách khoa học.
Công nghệ trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực thông qua các nền tảng như Google Alerts, lưu trữ đám mây, ứng dụng ghi chú AI, hoặc trình phân tích nội dung như Grammarly, ChatGPT giúp học sinh kiểm tra và xử lý thông tin hiệu quả hơn.
Sự phối hợp chặt chẽ giữa ba trụ cột này sẽ tạo nên một môi trường học tập linh hoạt, thực tế và an toàn – nơi học sinh không chỉ tiếp cận tri thức mà còn biết cách chọn lọc và sử dụng thông tin một cách thông minh, có trách nhiệm
Đầu tư cho Miền 1 – Đầu tư cho thế hệ học sinh chủ động thời đại số
Miền 1 Khai thác dữ liệu và thông tin không chỉ là một phần trong khung năng lực số mà còn là nền tảng giúp thế hệ học sinh trở thành người biết tự học, tự kiểm chứng và làm chủ thông tin một cách chủ động.
Trong môi trường số đầy “nhiễu loạn”, năng lực này đóng vai trò như chiếc khiên bảo vệ các em khỏi tin giả, định kiến sai lệch và sự lệ thuộc thụ động vào công nghệ.
Do đó, phụ huynh, giáo viên cùng toàn ngành giáo dục cần nhanh chóng hành động để đưa Miền 1 vào thực tiễn. Việc này không chỉ dựa vào lý thuyết mà cần được hiện thực hóa qua phương pháp dạy học tích cực, công cụ cụ thể và sự đồng hành lâu dài nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện kỹ năng sống số.
