Brain Rot là gì? Trào lưu “vũ trụ Brain Rot” mang lại những tác hại như thế nào đến trẻ em?

Ba mẹ có bao giờ thấy con cười sặc sụa trước những clip vài giây, ghép hình vô nghĩa, nhạc dồn dập — nhưng đến giờ học thì khó tập trung, “học không vào”? Trên TikTok, YouTube Shorts hay Reels, trào lưu được gọi nôm na là “vũ trụ Brain Rot” (chuỗi meme/clip phi lý, cắt dựng nhanh, dồn dập kích thích) đang bùng nổ và phủ sóng mạnh mẽ giới trẻ. Đây không chỉ là một hiện tượng giải trí; nó chạm đến sức khỏe nhận thức, thói quen tiêu thụ thông tin và cả mục tiêu dài hạn của gia đình về an ninh mạng cho trẻ: biết chọn lọc, biết dừng, biết học trong thế giới số. Vậy điều gì khiến những clip vô nghĩa ấy lại hấp dẫn đến vậy — và chúng đang làm gì với bộ não của con?

“Brain Rot” – Hiện tượng khiến cả thế giới lo ngại

“Brain Rot” không chỉ là một cụm từ của cộng đồng mạng, nó đã trở thành một thuật ngữ được giới truyền thông quốc tế sử dụng để thảo luận về một xu hướng nổi bật trong văn hóa số hiện đại. Sự quan tâm này xuất phát từ những bằng chứng ngày càng rõ ràng về tác động của loại hình nội dung này đối với sự phát triển nhận thức của thế hệ trẻ.

Nguồn gốc của cụm từ “Brain Rot”

Thuật ngữ “Brain Rot” (tạm dịch: xói mòn nhận thức) là một cụm từ lóng (slang) do cộng đồng mạng quốc tế tạo ra vào khoảng năm 2022-2023. Nó mô tả một cách hình ảnh về sự quá tải hoặc “bão hòa” nhận thức khi một người tiếp xúc quá mức với các nội dung trực tuyến có chất lượng thấp, chỉ mang tính kích thích tức thời. 

Từ này đã bước từ tiếng lóng Internet vào dòng chính: Oxford University Press chọn “brain rot” là Từ của Năm 2024, lý giải rằng thuật ngữ phản ánh lo ngại về tác động của việc tiêu thụ quá mức nội dung đơn giản, tầm thường trên mạng xã hội (tần suất sử dụng tăng 230% so với năm trước).

Trào lưu lan rộng trong giới trẻ

Sự bùng nổ của “Brain Rot” gắn liền với sự phát triển mạnh mẽ của các nền tảng video ngắn (short-form video). TikTok, YouTube Shorts và Instagram Reels đều ưu tiên những nội dung có thời lượng trung bình từ 5-20 giây, với cấu trúc thay đổi liên tục để tối đa hóa sự tương tác.

Một báo cáo năm 2023 của Common Sense Media cho thấy, thanh thiếu niên tại Mỹ dành trung bình hơn 4,5 giờ mỗi ngày để xem các video dạng ngắn. Mặc dù chưa có thống kê tương tự tại Việt Nam, xu hướng này cũng đang ngày càng trở nên phổ biến, định hình lại thói quen giải trí của giới trẻ.

Vì sao trẻ em lại bị cuốn vào “vũ trụ Brain Rot”?

Sức hấp dẫn của “Brain Rot” không phải là ngẫu nhiên. Nó bắt nguồn từ những cơ chế tâm sinh lý của não bộ, đặc biệt là ở lứa tuổi trẻ em và thanh thiếu niên – giai đoạn hệ thần kinh có độ nhạy cảm cao và đang trong quá trình hoàn thiện.

Não bộ trẻ phản ứng với kích thích ngắn hạn

Theo Hiệp hội Tâm lý học Hoa Kỳ (APA), não bộ của thanh thiếu niên có đặc điểm là hệ thống phần thưởng (reward system) phát triển nhanh hơn vỏ não trước trán (khu vực chịu trách nhiệm về kiểm soát và lập kế hoạch). Điều này khiến các em có xu hướng ưu tiên những phần thưởng và sự hài lòng tức thì.

Khi xem các video ngắn, đặc biệt là dạng “Brain Rot” với âm thanh mạnh, hình ảnh chuyển động liên tục, não bộ sẽ tiết ra dopamine – một chất dẫn truyền thần kinh tạo cảm giác hưng phấn. Mỗi video ngắn là một “phần thưởng” nhỏ, khiến trẻ cảm thấy hứng thú và muốn tiếp tục xem, ngay cả khi nội dung không mang lại giá trị kiến thức lâu dài.

Thuật toán nuôi dưỡng “vòng lặp dopamine”

Các nền tảng mạng xã hội sử dụng thuật toán đề xuất (recommendation algorithm) rất hiệu quả để giữ chân người dùng. Thuật toán này phân tích hành vi của trẻ để liên tục cung cấp những nội dung tương tự, nhằm tối đa hóa thời gian sử dụng.

Khi trẻ xem một clip “Brain Rot”, thuật toán sẽ đề xuất hàng loạt video khác có cùng cấu trúc, tạo ra một vòng lặp dopamine. Dần dần, bộ não của trẻ có thể quen với việc được kích thích liên tục và thay đổi nhanh, dẫn đến việc giảm hứng thú với các nhiệm vụ đòi hỏi sự tập trung dài hạn.

Trẻ thiếu hướng dẫn về chọn lọc nội dung

Một trong những nguyên nhân sâu xa khiến trẻ dễ rơi vào “vòng xoáy nội dung vô nghĩa” là sự thiếu hụt trong giáo dục kỹ năng số và định hướng truyền thông.

Trong khi môi trường mạng phát triển nhanh chóng, nhiều phụ huynh vẫn chưa có đủ thời gian hoặc công cụ để đồng hành cùng con trong việc lựa chọn nội dung. Trẻ được tiếp cận thiết bị sớm, nhưng lại ít khi được dạy cách đánh giá thông tin: đâu là nội dung hữu ích, đâu là thông tin gây nhiễu hoặc tiềm ẩn rủi ro.

Ở cấp nhà trường, giáo dục an ninh mạng và năng lực số vẫn chủ yếu dừng ở mức lồng ghép hoặc tự phát, chưa được triển khai như một kỹ năng nền tảng. Điều này khiến trẻ thường học cách sử dụng công nghệ nhưng không học cách hiểu và phản biện những gì mình thấy trên màn hình.

Hệ quả là trẻ trở thành người tiêu thụ thụ động trong thế giới kỹ thuật số – tiếp nhận mọi nội dung được đề xuất mà không có khả năng chọn lọc, xác thực hay giới hạn thời gian. Về lâu dài, điều này không chỉ ảnh hưởng đến khả năng học tập và tập trung, mà còn làm suy giảm năng lực tư duy phản biện – yếu tố cốt lõi để hình thành công dân số an toàn và có trách nhiệm.

Những tác hại tiềm ẩn của “Brain Rot” đối với trẻ em

Việc dành quá nhiều thời gian cho “vũ trụ Brain Rot” có thể dẫn đến những thay đổi đáng kể trong sự phát triển của trẻ, từ nhận thức, hành vi cho đến sức khỏe tinh thần.

Ảnh hưởng đến khả năng tập trung và ghi nhớ

Đây là tác động được thảo luận nhiều nhất. Khi não bộ quen với việc xử lý thông tin trong 15 giây, nó sẽ gặp khó khăn để duy trì sự chú ý trong 15 phút. Trẻ có thể cảm thấy bồn chồn, mất kiên nhẫn khi đọc sách, nghe giảng hay tham gia các hoạt động cần tư duy sâu.

Một bài báo phân tích của The Wall Street Journal với tiêu đề “TikTok Brain” đã ghi nhận chia sẻ từ nhiều giáo viên tại Mỹ. Họ nhận thấy học sinh ngày càng khó tập trung vào một đoạn văn dài mà không bị xao nhãng – một minh chứng cho thấy thói quen tiêu thụ nội dung đang tác động đến khả năng chú ý.

Tác động đến hành vi và nhận thức xã hội

Các clip “Brain Rot” thường sử dụng yếu tố hài hước phi lý (absurdism). Đối với trẻ có nhận thức chưa hoàn thiện, điều này có thể khiến ranh giới giữa giải trí và thực tế trở nên mờ nhạt. Các em có thể bắt chước những ngôn ngữ, hành vi đặc thù trên mạng mà chưa hiểu hết bối cảnh và ý nghĩa của chúng.

Thói quen giải trí thiếu chọn lọc

Khi việc tiêu thụ nội dung nhanh trở thành thói quen, trẻ có thể mất đi động lực tìm kiếm những loại hình giải trí mang lại giá trị tri thức. Việc học tập hay đọc sách có thể bị xem là “nhàm chán”. Thói quen này có thể làm suy giảm động lực phân tích, đặt câu hỏi và tư duy phản biện – những kỹ năng nền tảng của việc học tập hiệu quả.

Các vấn đề liên quan đến sức khỏe tâm thần

Sự lệ thuộc vào các kích thích nhanh có thể dẫn đến tình trạng “kiệt sức dopamine” (dopamine burnout), khiến não bộ giảm khả năng tự tạo ra cảm giác hứng thú với các hoạt động thông thường. Trẻ có thể cảm thấy bứt rứt khi không được tiếp xúc với điện thoại, dễ lo âu và giảm sự tự tin trong học tập. Tổ chức Child Mind Institute cũng lưu ý rằng, việc tiếp xúc liên tục với video ngắn có thể làm gia tăng các hành vi tương tự chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD-like behaviors).

Tình hình tại Việt Nam: Khi “meme vô nghĩa” len vào văn hóa học đường

Hiện tượng “Brain Rot” không còn là câu chuyện xa lạ. Tại Việt Nam, các dạng meme và video ngắn vô nghĩa đang dần len lỏi vào môi trường học đường, ảnh hưởng rõ rệt đến hành vi và khả năng tập trung của học sinh.

Theo VnExpress (2024), nhiều học sinh tiểu học và THCS dành hàng giờ xem các video ghép hình phi lý, nhạc nhanh, nội dung không có ý nghĩa học tập. Giáo viên cho biết khả năng tập trung, ghi nhớ và tiếp thu kiến thức của học sinh giảm rõ rệt, nhiều em dễ xao nhãng và thiếu kiên nhẫn khi làm bài dài.

Trong khi đó, Tuổi Trẻ (2025) ghi nhận hiện tượng học sinh chia sẻ meme “vũ trụ Brain Rot” trong lớp học, dùng ngôn ngữ mạng lệch chuẩn, thậm chí bắt chước hành vi từ video thịnh hành mà không ý thức được ý nghĩa tiêu cực. Các chuyên gia tâm lý cảnh báo điều này có thể làm xói mòn tư duy phản biện và khả năng kiểm soát hành vi.

Nhiều phụ huynh cũng thừa nhận con mình kém tập trung, phản ứng chậm với các yêu cầu học tập. Đây là tín hiệu cho thấy nhu cầu cấp thiết của giáo dục năng lực chọn lọc thông tin và kỹ năng an ninh mạng – giúp trẻ biết phân biệt, chọn lọc và làm chủ hành vi trong thế giới số.

Làm gì để giúp con thoát khỏi vòng xoáy “Brain Rot”?

Cách thoát “vòng xoáy Brain Rot” không nằm ở cấm đoán, mà ở chiến lược ba tầng: gia đình đồng hành, nhà trường trang bị năng lực, và bản thân trẻ rèn kỷ luật số. Mục tiêu là chuyển từ “xem thụ động” sang tiêu thụ có chọn lọc, chủ động và có suy nghĩ, thông qua quy tắc rõ ràng, giáo dục kỹ năng số và thói quen “chậm lại để hiểu sâu”.

Từ phía gia đình: Đồng hành thay vì cấm đoán

Trong kỷ nguyên số, việc cấm đoán tuyệt đối không còn là cách hiệu quả để bảo vệ trẻ khỏi nội dung độc hại. Thay vào đó, cha mẹ cần trở thành người đồng hành — cùng con học cách sử dụng công nghệ có chọn lọc và ý thức hơn.

Thiết lập quy tắc và giới hạn: Cùng con thống nhất về “giờ không màn hình” mỗi ngày, đặc biệt là trong bữa ăn và trước khi đi ngủ.

Thực hành “xem cùng” (co-viewing): Thay vì để con xem một mình, hãy dành thời gian xem cùng con và trò chuyện. Đặt các câu hỏi mở: “Con thấy video này có gì thú vị?”, “Thông điệp của nó là gì?”. 

Tạo ra các lựa chọn thay thế: Khuyến khích con tham gia các hoạt động thể chất, nghệ thuật, đọc sách để cân bằng với thời gian trực tuyến.

Từ phía nhà trường: Dạy kỹ năng số như một năng lực sống

Nhà trường cần tích hợp nội dung về “an toàn số” và “đọc hiểu truyền thông” (media literacy) vào chương trình giảng dạy. Điều này giúp học sinh hiểu về cách thuật toán hoạt động, cách kiểm chứng thông tin và cách xây dựng một bản sắc số tích cực.

Trẻ em: Rèn thói quen “chậm lại để hiểu sâu”

Cần giúp trẻ hiểu rằng giải trí là cần thiết, nhưng cần có sự cân bằng. Hãy hướng dẫn con tìm kiếm những kênh nội dung vừa giải trí vừa mang lại kiến thức. Quan trọng hơn, hãy dạy trẻ thói quen “chậm lại” – thay vì lướt liên tục, hãy dừng lại, suy ngẫm và đặt câu hỏi về những gì mình đang xem.

Giáo dục chọn lọc thông tin – Chìa khóa giúp trẻ cân bằng thế giới số

“Brain Rot” không phải là lỗi của công nghệ, mà là hệ quả của việc thiếu kỹ năng chọn lọc và tự quản lý thông tin trong môi trường số. Khi được trang bị kiến thức về an ninh mạng, hiểu rõ cách Internet vận hành, vai trò của thuật toán và giá trị của dữ liệu cá nhân, trẻ sẽ chuyển từ người dùng thụ động sang người dùng chủ động — biết dừng lại trước kích thích ngắn hạn, biết chọn nguồn tin đáng tin cậy và ưu tiên cho việc học tập, sáng tạo dài hạn.

Thế nên, trong kỷ nguyên số như hiện nay, trẻ em cần được trang bị kiến thức về an toàn số và năng lực số toàn diện thông qua các chương trình học được thiết kế bài bản. Những chương trình này không chỉ dừng lại ở việc dạy trẻ cách sử dụng công cụ công nghệ, mà còn giúp các em hiểu cách tư duy, phân tích và phản biện thông tin một cách có trách nhiệm trong thế giới trực tuyến. 

Đó không chỉ là dạy trẻ cách “an toàn trên mạng”, mà là nuôi dưỡng tư duy làm chủ công nghệ – nền tảng giúp hình thành một thế hệ công dân số tự tin, bản lĩnh và có trách nhiệm trong kỷ nguyên của nội dung ngắn và tốc độ lan truyền thông tin chóng mặt.