Giáo dục STEM đang trở thành xu hướng giáo dục tất yếu tại Việt Nam, đặc biệt khi công nghệ và trí tuệ nhân tạo phát triển mạnh mẽ. Ngay trong phiên họp Quốc hội ngày 2/6/2024, Tổng Bí thư Tô Lâm đã khẳng định: “Cần tập trung đổi mới giáo dục theo hướng phát triển toàn diện, hiện đại, trong đó chú trọng giáo dục STEM, ngoại ngữ và kỹ năng số.” Điều này cho thấy STEM không còn là một lựa chọn, mà là một ưu tiên chiến lược trong quá trình xây dựng nguồn nhân lực chất lượng cao.
STEM là gì và vì sao giáo dục STEM trở thành xu hướng toàn cầu?
STEM là viết tắt của Science (Khoa học), Technology (Công nghệ), Engineering (Kỹ thuật) và Mathematics (Toán học). Đây là cách tiếp cận giáo dục tích hợp giữa các môn học, giúp học sinh phát triển toàn diện về tư duy, kỹ năng, và năng lực giải quyết vấn đề.
Khác với phương pháp học truyền thống thiên về lý thuyết, STEM hướng đến việc vận dụng kiến thức để giải quyết các tình huống thực tế. Điều này giúp học sinh không chỉ hiểu “cái gì” mà còn biết “tại sao” và “làm thế nào”.
Theo UNESCO, giáo dục STEM là chìa khóa để hình thành tư duy phản biện, đổi mới sáng tạo, và khả năng thích nghi nhanh với các công nghệ mới. Trong kỷ nguyên AI, lập trình và dữ liệu lớn, năng lực STEM là nền tảng để phát triển công dân số và lực lượng lao động chất lượng cao.
Việt Nam trên hành trình đổi mới giáo dục theo hướng STEM
Trong bối cảnh STEM trở thành tiêu chuẩn toàn cầu về năng lực thế kỷ 21, Việt Nam không đứng ngoài cuộc. Những thay đổi từ chính sách đến thực tiễn giáo dục trong nước đang cho thấy nỗ lực mạnh mẽ nhằm đưa STEM trở thành nền tảng phát triển năng lực công dân số và lực lượng lao động tương lai.
Từ chính sách đến hành động
Chính phủ Việt Nam đang thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc đưa giáo dục STEM trở thành một định hướng chiến lược dài hạn, không chỉ ở tầm nhìn mà còn thông qua các chính sách cụ thể:
Chiến lược phát triển giáo dục 2021-2030, tầm nhìn đến 2045, xác định giáo dục STEM là một trong những trụ cột trọng yếu nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực quốc gia trong bối cảnh Cách mạng Công nghiệp 4.0.
Quyết định 1659/QĐ-TTg (năm 2021) phê duyệt Đề án tăng cường giáo dục STEM trong trường phổ thông đến năm 2025. Đề án này khuyến khích các cơ sở giáo dục đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động trải nghiệm sáng tạo, lồng ghép STEM vào thực tế học đường.
Bộ Giáo dục & Đào tạo tích cực triển khai nội dung STEM vào các môn Khoa học tự nhiên, Công nghệ, Tin học và hoạt động trải nghiệm. Việc giảng dạy hướng đến phát triển năng lực thực hành, tư duy tích hợp và giải quyết vấn đề.
Những bước đi này cho thấy giáo dục STEM tại Việt Nam không chỉ dừng lại ở định hướng, mà đã từng bước đi vào thực tiễn – tạo nền tảng bền vững cho công cuộc đổi mới giáo dục quốc gia.
Những mô hình tiêu biểu đang vận hành
Không chỉ dừng lại ở tầm chính sách, giáo dục STEM tại Việt Nam đang dần đi vào thực tiễn thông qua nhiều mô hình triển khai đa dạng – từ trường học công lập đến trung tâm giáo dục công nghệ và các sân chơi sáng tạo dành cho học sinh.
- Phòng học STEM hiện đại được trang bị tại các trường như THPT chuyên Hà Nội – Amsterdam, THCS Cầu Giấy với sự đồng hành của các tập đoàn công nghệ.
- Trung tâm công nghệ như Teky triển khai giáo trình STEM theo hướng cá nhân hóa, kết hợp cả học online và thực hành dự án.
- Các sân chơi công nghệ như HKICO, Codekitten Challenge, WRO giúp học sinh vận dụng kiến thức STEM vào sản phẩm cụ thể như robot, game, ứng dụng AI.
Tác động trực tiếp của STEM tới học sinh Việt Nam
Thay đổi phương pháp học tập
Tác động lớn nhất của giáo dục STEM là giúp học sinh vận dụng kiến thức liên ngành để giải quyết các vấn đề thực tiễn, từ đó hiểu sâu bản chất của sự vật, hiện tượng. Phương pháp này biến những khái niệm trừu tượng thành các sản phẩm trực quan và sinh động.
Hãy xem xét một ví dụ rất gần gũi: khi một học sinh học về hệ tọa độ (X, Y) để điều khiển nhân vật trong môi trường lập trình CodeKitten.
Về bề ngoài, đây dường như chỉ là một bài học về Công nghệ (Technology) – nơi các con lập trình để điều khiển nhân vật trên màn hình. Nhưng để khiến nhân vật di chuyển đúng như mong muốn, các con buộc phải vận dụng kiến thức từ nhiều lĩnh vực khác nhau trong STEM, cụ thể là:
Toán học (Mathematics)
Hiểu và sử dụng hệ trục tọa độ X, Y, phân biệt giá trị âm – dương, xác định chính xác vị trí trong không gian hai chiều. Đây là nền tảng quan trọng của hình học giải tích.
Khoa học (Science):
Nhận thức về các khái niệm như dịch chuyển, vận tốc, quãng đường và quỹ đạo khi điều hướng nhân vật từ điểm A(x₁, y₁) đến điểm B(x₂, y₂).
Kỹ thuật (Engineering):
Lên kế hoạch, thiết kế và sắp xếp một chuỗi câu lệnh tuần tự, hợp lý để tạo nên chuyển động mượt mà hoặc giải quyết các nhiệm vụ như vẽ hình, vượt chướng ngại vật, hoặc tìm đường trong mê cung.
Công nghệ (Technology):
Sử dụng phần mềm lập trình kéo thả để trực quan hóa thuật toán, hiểu được cách máy tính “đọc” và “thực hiện” các câu lệnh. Qua đó, trẻ phát triển năng lực tư duy máy tính (computational thinking) – một kỹ năng thiết yếu trong thời đại số.
Như vậy, thông qua một nhiệm vụ lập trình tưởng chừng đơn giản, học sinh không chỉ học cách “ra lệnh” cho máy tính. Các em đang thực sự “chạm” vào bản chất của Toán hình học và Vật lý cơ bản, biến những lý thuyết vốn khô khan thành kết quả trực quan trên màn hình. Đây chính là cách STEM giúp kiến thức trở nên sống động, sâu sắc và dễ ghi nhớ.
Phát triển tư duy và năng lực toàn diện
Giáo dục STEM tập trung vào 4 năng lực cốt lõi:
- Tư duy logic và phản biện
- Khả năng giải quyết vấn đề
- Kỹ năng hợp tác và giao tiếp
- Năng lực sáng tạo và thích ứng công nghệ
Các kỹ năng này không chỉ hữu ích trong học tập mà còn là nền tảng để trẻ thành công trong nghề nghiệp tương lai.
Chuẩn bị cho thị trường lao động kỷ nguyên số
Theo Diễn đàn Kinh tế Thế giới, 75% việc làm trong tương lai sẽ đòi hỏi kiến thức và kỹ năng STEM. Ngay cả các ngành nghề truyền thống như nông nghiệp, sản xuất hay bán lẻ cũng đang chuyển mình mạnh mẽ dưới tác động của số hóa, tự động hóa và dữ liệu lớn.
Giáo dục STEM ngay từ phổ thông không chỉ trang bị nền tảng công nghệ, mà còn rèn luyện tư duy thích ứng – giúp học sinh sẵn sàng bước vào thị trường lao động liên tục thay đổi và cạnh tranh toàn cầu.
Phụ huynh: Mắt xích quan trọng trong hành trình giáo dục STEM
STEM không chỉ là nhiệm vụ của trường học. Phụ huynh đóng vai trò quan trọng trong việc:
- Tạo điều kiện để con trải nghiệm công nghệ an toàn tại nhà.
- Khuyến khích trẻ đặt câu hỏi, thử nghiệm, sai và học.
- Lựa chọn môi trường học phù hợp với sở thích và năng lực của con.
Nhiều hệ thống giáo dục như Teky Edtech đã xây dựng nền tảng LMS – giúp phụ huynh theo dõi quá trình học tập, nhận báo cáo và tương tác trực tiếp với giáo viên, đảm bảo quá trình giáo dục được minh bạch và đồng hành chặt chẽ.
So sánh quốc tế – Bài học và cơ hội cho Việt Nam
Hàn Quốc: STEM từ tiểu học
Chính phủ Hàn Quốc yêu cầu lồng ghép STEM từ bậc tiểu học, đồng thời mở rộng các trung tâm Maker Space tại các quận để học sinh có không gian sáng tạo.
Singapore: Trợ cấp toàn diện
Singapore tài trợ 100% thiết bị dạy STEM tại trường công, và mỗi học sinh đều được học AI cơ bản từ lớp 5.
Mỹ: Đa dạng hóa đầu tư và chính sách
Tại Mỹ, các quỹ như STEM.gov và các bang tự xây dựng khung chương trình riêng, khuyến khích sáng kiến địa phương đi kèm với giám sát chất lượng quốc gia.
Bài học cho Việt Nam:
- Đẩy mạnh đào tạo giáo viên STEM có chuyên môn lẫn kỹ năng sư phạm hiện đại.
- Xây dựng chương trình STEM nhất quán từ tiểu học lên THPT.
- Khuyến khích doanh nghiệp tham gia đồng hành – tài trợ thiết bị, cố vấn chương trình, cung cấp sân chơi thực hành cho học sinh.
Đầu tư cho giáo dục STEM là đầu tư cho tương lai quốc gia
Tuyên bố của Tổng Bí thư tại Quốc hội khẳng định rõ: giáo dục STEM là nền tảng để Việt Nam xây dựng lực lượng lao động chất lượng cao, chủ động trong kỷ nguyên số. STEM không chỉ là định hướng giáo dục, mà còn là đòn bẩy cho đổi mới sáng tạo và phát triển quốc gia số.
Tuy nhiên, để chuyển đổi thành công, cần sự chung tay của toàn xã hội. Những mô hình tiên phong như Teky Edtech – với hệ sinh thái học tập STEM toàn diện dành cho học sinh 7-18 tuổi – đang góp phần hiện thực hóa tầm nhìn đó, đưa STEM vào đời sống học đường một cách bài bản, thực tiễn và sáng tạo.
Bắt đầu sớm – đầu tư đúng là chìa khóa để Việt Nam không lỡ nhịp trong hành trình chuyển mình số.
