Trong thời đại số, học sinh Việt Nam đang đứng trước một trận “mưa thông tin” với độ nhiễu ngày càng cao. Làm sao để các em không lạc lối giữa hàng tỷ kết quả tìm kiếm, tin giả, nội dung rác? Câu trả lời bắt đầu từ Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin, một trong sáu miền năng lực số quan trọng được Bộ Giáo dục và Đào tạo quy định trong Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT. Đây cũng là bước khởi đầu quan trọng trong đánh giá năng lực công nghệ, giúp học sinh không chỉ tự tin làm chủ thế giới số mà còn sở hữu “tấm khiên” vững chắc để tự bảo vệ mình trong một môi trường số ngày càng phức tạp.
Khung năng lực số – Đáp ứng yêu cầu giáo dục thời đại số
Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT, có hiệu lực từ ngày 11/03/2025, ban hành Khung năng lực số cho người học trong hệ thống giáo dục quốc dân. Khung năng lực này gồm:
- 6 miền năng lực số chính: Khai thác dữ liệu và thông tin, giao tiếp và hợp tác trong môi trường số, sáng tạo nội dung số, an toàn,giải quyết vấn đề, ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI)
- 24 năng lực thành phần
- 4 trình độ phát triển
- 8 bậc kỹ năng số
Khung năng lực số là kim chỉ nam để các nhà trường thiết kế chương trình, đánh giá học sinh và giúp các em hình thành tư duy công dân số. Trong đó, Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin được đặt lên hàng đầu vì tính nền tảng và khả năng ứng dụng rộng rãi.
Xem thêm: Khung năng lực số là gì? Tại sao trẻ em Việt Nam cần được đánh giá từ sớm?
Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin là gì? Định nghĩa và phạm vi theo Thông tư 02/2025
Theo quy định tại Điều 3 và Phụ lục Thông tư 02/2025/TT-BGDĐT, Miền 1 – Khai thác dữ liệu và thông tin là tập trung vào khả năng tìm kiếm, lọc, đánh giá và quản lý dữ liệu, thông tin, cũng như nội dung số bao gồm các năng lực:
- Duyệt, tìm kiếm và lọc dữ liệu, thông tin và nội dung số
- Đánh giá dữ liệu, thông tin và nội dung số
- Quản lý dữ liệu, thông tin và nội dung số
Phạm vi áp dụng không chỉ giới hạn trong môn Tin học, mà còn mở rộng sang mọi môn học khác như Ngữ văn, Khoa học, Lịch sử, nơi học sinh phải tra cứu, tổng hợp, và xử lý dữ liệu liên ngành.
Miền 1 gắn với những kỹ năng nào trong thực tiễn?
Xác định nguồn thông tin đáng tin cậy
Học sinh cần biết cách chọn lọc thông tin có cơ sở, đáng tin cậy để phục vụ học tập và ra quyết định.
Ví dụ: Khi làm bài thuyết trình về biến đổi khí hậu, các em nên ưu tiên nguồn từ UNDP, các báo chính thống, thay vì blog cá nhân.
Tổ chức dữ liệu một cách hiệu quả
Học sinh nên biết cách sắp xếp tài liệu theo thư mục, đặt tên tệp khoa học, lưu trữ và dễ dàng truy xuất khi cần. Việc này giúp các em quản lý thông tin gọn gàng, tiết kiệm thời gian và tránh thất lạc dữ liệu.
Sử dụng dữ liệu để ra quyết định và giải quyết vấn đề
Sau khi tìm kiếm và tổ chức thông tin, học sinh cần biết cách vận dụng dữ liệu để đưa ra quyết định đúng đắn hoặc giải quyết các vấn đề trong học tập và dự án thực tế.
Ví dụ: Dựa trên dữ liệu về nhiệt độ, lượng khí thải và thông tin dự báo, các em có thể đưa ra các giải pháp giảm tác động của biến đổi khí hậu trong bài tập nhóm.
Tại sao Miền 1 là nền tảng thiết yếu?
Theo Education Outlook 2024 của OECD, trẻ em thiếu kỹ năng số cơ bản dễ gặp bất lợi như những người mù chữ trong học tập. Điều này gợi lên câu hỏi: nếu học sinh không nhận thấy được vấn đề trong việc phân tích thông tin trực tuyến, các em có thể tiếp nhận thông tin lệch lạc hoặc rơi vào các rủi ro an toàn.
Báo cáo UNESCO – GEM Report 2023 cho biết chỉ 54% quốc gia đã đưa chuẩn năng lực số vào chương trình giảng dạy, phản ánh thực trạng học sinh không được dẫn dắt để nhận ra điểm yếu trong kỹ năng số
Dữ liệu từ ZIPDO (2025) cũng cho thấy:
44% người dùng toàn cầu không thể tự đánh giá tính chính xác của tin trực tuyến.
72% học sinh tham gia chương trình kỹ năng số cải thiện khả năng học
Như vậy, Miền 1 không đặt nhiệm vụ phải giải quyết, mà tạo không gian để học sinh nhận ra “nhiễu loạn số”, nhận diện khoảng trống trong khả năng đánh giá thông tin, và từ đó xác định nhu cầu phát triển năng lực bản thân.
Mô hình phát triển Miền 1: Nhà trường – Gia đình – Công nghệ đồng hành
Để phát triển hiệu quả năng lực khai thác dữ liệu và thông tin, Miền 1 cần được nuôi dưỡng trong một hệ sinh thái đồng bộ, nơi nhà trường, gia đình và công nghệ cùng đóng vai trò hỗ trợ thiết thực.
Nhà trường có thể tích hợp kỹ năng Miền 1 thông qua các tiết học chuyên đề, dự án liên môn, thư viện số và tổ chức các hoạt động như “Kỹ năng thông tin số” hay “Tuần lễ công dân số” để học sinh thực hành và nâng cao nhận thức.
Gia đình đồng hành bằng cách cùng con tìm kiếm, đánh giá thông tin khi học tập, hướng dẫn cách kiểm chứng tin tức, ghi chú và lưu trữ tài liệu số một cách khoa học.
Công nghệ trở thành công cụ hỗ trợ đắc lực thông qua các nền tảng như Google Alerts, lưu trữ đám mây, ứng dụng ghi chú AI, hoặc trình phân tích nội dung như Grammarly, ChatGPT giúp học sinh kiểm tra và xử lý thông tin hiệu quả hơn.
Sự phối hợp chặt chẽ giữa ba trụ cột này sẽ tạo nên một môi trường học tập linh hoạt, thực tế và an toàn – nơi học sinh không chỉ tiếp cận tri thức mà còn biết cách chọn lọc và sử dụng thông tin một cách thông minh, có trách nhiệm
Đầu tư cho Miền 1 – Đầu tư cho thế hệ học sinh chủ động thời đại số
Miền 1 Khai thác dữ liệu và thông tin không chỉ là một phần trong khung năng lực số mà còn là nền tảng giúp thế hệ học sinh trở thành người biết tự học, tự kiểm chứng và làm chủ thông tin một cách chủ động.
Trong môi trường số đầy “nhiễu loạn”, năng lực này đóng vai trò như chiếc khiên bảo vệ các em khỏi tin giả, định kiến sai lệch và sự lệ thuộc thụ động vào công nghệ.
Do đó, phụ huynh, giáo viên cùng toàn ngành giáo dục cần nhanh chóng hành động để đưa Miền 1 vào thực tiễn. Việc này không chỉ dựa vào lý thuyết mà cần được hiện thực hóa qua phương pháp dạy học tích cực, công cụ cụ thể và sự đồng hành lâu dài nhằm giúp học sinh phát triển toàn diện kỹ năng sống số.
